De gymnastieklessen zijn vanaf 1935 een vast onderdeel van de uitzendingen van het NIR, het Nationaal Instituut voor Radio-Omroep. Turnles, conditiegymnastiek, conditietips... de naam wijzigt in de loop der jaren, net zoals de lesgevers. Maar het programmaformat houdt quasi onveranderd vijf decennia lang stand. Het sneuvelt in 1986 wanneer onder impuls van  radiodirecteur Piet Van Roe een nieuwe horizontale programmering bij de openbare radionetten ingevoerd wordt. Irene Hermans en Lieven Bollaert zijn de laatste lesgevers van de dagelijkse radioturnles op BRT1.

In het NIR-jaarverslag van 1935 wordt voor het eerst melding gemaakt van 58 gymnastieklessen.

De eerste les werd uitgezonden op de Dag van het NIR, 3 november 1935, hiernaast ziet u het programmaschema. Blijkbaar zijn de lessen een succes, want in het Algemeen Overzicht van de Vlaamsche Gesproken Uitzendingen van schrikkeljaar 1936 is er sprake van 366 afleveringen.  'Gymnastieklessen worden dagelijks voor de micro gegeven. Dezelfde les wordt gereregeld een eerste maal te 6.40u en een tweede maal te 7.40u uitgezonden.' In 1937 spreekt het jaarverslag over  'de turnles' en wordt ook de duur vermeld : 20 minuten!

De medewerkers van die eerste gymnastieklessen zijn bekende namen in het culturele Vlaanderen van toen. Lea Daan (1906-1995) wordt  aangezocht als lesgeefster en is ook de stem van het programma van bij de start in 1935 tot aan de oorlog in 1940. 

Componist Robrecht Van Der Spurt (1902-1980) begeleidt haar steevast aan de piano. Lea Daan is  een echte pionier van de moderne dans in Vlaanderen, een befaamde danseres, choreografe en  pedagoge met ook een eigen dansschool in Antwerpen. Na WOII doceert ze aan Studio Herman Teirlinck en aan de Koninklijke Conservatoria van Antwerpen en Gent.

In 1938 geeft de openbare omroep een zeer verzorgde brochure uit: 'Wie turnt er mee... met het NIR'. Lea Daan bundelt daarin 'enkel de moeilijkste oefeningen uit den cursus'. 46 mooie gestileerde tekeningen van de gerenommeerde graficus Antoon Herckenrath (1907-1977) illustreren de tekst. Een pagina uit de brochure :

In de inleiding lezen dat we dat de oefeningen voor iedereen geschikt zijn. Ze kunnen in een beperkte ruimte uitgevoerd worden, het liefst met het raam open of in de zomer in openlucht. Bedoeling is 'om de nadeelige gevolgen van het moderne leven tegen te gaan'. Luisteraars krijgen het advies om de oefeningen niet mechanisch maar bewust uit te voeren. Tot slot volgen ademhalingstips. De brochure kost 5 frank en is nummer 28  in de ' Nederlandsche Reeks' programmabrochures.

Zouden Lea Daan en Robrecht Vanderspurt echt zeven dagen op zeven om 6.40u en 7.40u live in de studio turnles gegeven hebben zoals deze aktiefoto in de Bolwerkstraat suggereert? Omdat ze allebei een druk beroepsleven hadden, durven we daaraan twijfelen. Vermoedelijk werden er ook lessen opgenomen op lakplaten. Handig, want zo kon men ze ook heruitzenden. Maar een onomstotelijk bewijs van die hypothese is er (nog?) niet.

In de INR-brochure nr 29 getiteld 'Radio-Gymnastique' van lesgever Omer Woestyn en tekenaar Lucien De Roeck  staat een heel andere foto. Ze toont 'le professeur Omer Woestyn' in deftig maatpak voor de micro in een INR-radiostudio. Hij zit aan een studiotafel en leest de tekst van de turnles voor.  Leuk als contrast is de foto op de volgende bladzijde met een luisteraar in turnpak thuis bij  de radio.

De gymnastiekbrochures van het NIR en INR zijn niet identiek, maar ze zijn  beide zeer verzorgd uitgegeven met heldere teksten en duidelijke tekeningen.

De publicatie van brochures bij radioprogramma's is overigens een succesvolle nieuwe service, opgestart in 1936.  Vooral literaire en muzikale onderwerpen komen aan bod,  maar er worden ook brochures gemaakt over bijvoorbeeld de kust of Leuven... en dus zelfs over turnen. Ze illustreren wat men dan onder 'volksverheffing' verstaat. Onder andere via de boekhandel  en met flyers – 'circulaires' in de taal van toen  –  wordt op radiotentoonstellingen en openbare concerten volop promotie gemaakt.  De brochures prijken ook prominent in de grote uitstalramen van het gloednieuwe Flageygebouw. In brieven aan luisteraars steekt men ook telkens zo'n reclamefoldertje.

WOII maakt bruusk een einde aan al die initiatieven en ook aan de gymnastieklessen op de radio. Maar vanaf 24 april 1945 is er weer elke ochtend een turnles van 10 minuten te horen en dat blijft zo jarenlang. Bekende lesgevers uit die naoorlogse periode zijn o.a. Michel Bottu en Irene Van Rijsselberghe. In 1979 worden op BRT1 dagelijks zelfs twee turnlessen uitgezonden. Naast de basisversie om 6u33 programmeert men om 10u 'conditietips voor de bejaarden'. In 1985 wordt voor het laatst melding gemaakt van  dagelijkse conditiegymnastiek. De turnles – zo werd ze doorgaans door de luisteraars genoemd - is dan al geslonken tot 5 minuten.

Van de turnlessen uit de NIR-tijd zijn geen opnames bewaard. Maar het VRT-archief bezorgde ons een interview met Lea Daan van 25 februari 1946. Daarin vertelt ze over een optreden met haar dansgroep een dag later.

Bronnen:

-Wie turnt er mee... met het N.I.R, Radiolessen van Lea Daan en Teekeningen van Anth. Herckenrath, programmabrochures Nederlandsche Reeks Nr.28, uitgaven van het N.I.R., prijs 5 frank. (Niet gedateerd, wel vermeld in het jaarverslag van 1938.)

-Radio-Gymnastique I.N.R., Texte de Omer Woestyn, Dessins de Lucien De Roeck, Brochure-Programme de l'I.N.R., Série française N° 29, Bruxelles 1939, prix 8 francs.

-Jaarverslagen NIR-INR en later BRT van 1935 tot en met 1986.

-Klankfragment Lea Daan (25/02/1946), Radio-archief VRT, met dank aan Christine Fettweis.

Guido Nys schonk beide gymnastiekbrochures aan het Omroepmuseum, waarvoor onze hartelijke dank!

______________________________