De "Kalifornische Ballade" is in oorsprong een Duits hoorspel uit 1932-1934, geschreven door Ernst Ottwald (zie de foto, bron Library of Congress)), met muziek van Hanns  Eisler. Toen al verboden in Nazi-Duitsland, ging het op 7 december 1934 bij het NIR in Brussel in première.
Volgens het programmaschema van Leeuwarder Courant van 6 december 1934: Californische Ballade, muziek van H. Eisler, met medewerking van het salonorkest onder leiding van Paul Douliez en solisten. (Foto's : Leeuwarder Courant; Douliez met het Radio-orkest, rond 1935)

Reeds vier maanden later, op 12 april 1935, werd het luisterspel hernomen. Een bewerking door Gust De Muynck, hij zorgde ook voor een Nederlandse tekst, met het NIR orkest onder leiding van Hanns Eisler en als solist Ernst Busch (Bron: jaarverslag NIR 1935). Foto's : links Eisler (bron Library of Congress), rechts Busch (bron Deutsche Fotothek).

Voor deze gelegenheid werd de muziek op plaat geregistreerd. Nog geen twee weken eerder, op 27 maart 1935, was de openbare omroep begonnen met opnames op plaat. Een nieuwe techniek, aangezien het NIR pas in 1934 met testen was begonnen. De ballade is één van de allereerste (luisterspel)opnames op lakplaat en tot nog toe de oudste plaatopname die wij in ons archief zijn tegengekomen.

De Californische Ballade is dus in meerdere opzichten uniek.
De Muynck zélf heeft de vertaling en regie op zich genomen, zijn persoonlijke vriend, de toondichter Eisler leidde het orkest en diens vriend Busch, die een mondje Nederlands praatte, zorgde voor een beklijvende interpretatie.

In oktober 2014 kwam er bij de VRT-audiotheek een brief toe van de Hanns und Steffi Eisler Stiftung in Berlijn, met de vraag of wij de opname hadden van de Brusselse wereldcreatie van de Californische Ballade uit 1939 (?). Die hadden we niet, maar na enige research vonden we wel zes lakplaten uit 1935!! Na de eerste vreugde kwam al snel de ontnuchtering, één plaat, de eerste, was in zéér slechte conditie, stukken gegraveerde lak ontbraken. Zonder voorafgaande, deskundige reparatie was de plaat niet meer afspeelbaar. Gelukkig schakelde Jürgen Schebera van de Eisler-stichting Christian Zwarg in, topklanktechnicus en een autoriteit op vlak van digitalisatie en restauratie van oude grammofoonplaten. Hij repareerde de plaat meesterlijk, slaagde erin het volledige werk te digitaliseren en schonk het archief prachtig gerestaureerde audio, die twee jaar later, in 2016, door de stichting op cd heruitgebracht werd (klik hier voor gegevens over de CD). 

Op de linkse foto zien we een van de lakplaten. De grote lacune onderaan links ligt gelukkig in het niet-opgenomen deel van de plaat. Rechts van het midden een restauratie met was.

Op de rechterfoto een etiket : de vakjes 1 tot 3 van de randnummering zijn gearceerd. Blijkbaar is de plaat driemaal gespeeld. De opname is gebeurd door "Schol". De technicus met deze wat eigenaardige naam is Julien Schol, die later een van de eerste chefs-technici werd van TV. Achttien jaar na deze plaatopname, op 31 oktober 1953, stond hij in voor de allereerste TV-uitzending .

Bleef de vraag waarom men in Berlijn ervan uitging dat de première pas in 1939 plaats vond. In de Radiobode van 27 januari 1939 stond de Californische Ballade geprogrammeerd: Hoorspel door Ernst Ottwald, uit het Duitsch vertaald door G. De Muynck, muziek Hans Eisler. Regie: Gust De Muynck. M.m.v. het Omroeporkest o.l.v. Paul Douliez (?). Solist Ernst Busch.
De data van drie uitzendingen (2 opvoeringen en 1 herhaling) zijn hiermee gereconstrueerd. Daarna is er nog weet van een bijkomende herhaling bij NIR in 1947.
Intrigerend blijft dat deze zes platen de Duitse bezetting en Sender Brüssel overleefd hebben.

Als afsluiter een fragment van een lied :

Christine Fettweis
Hoofd Archivering en Research
VRT
___________________________________________