Huldeboek Jan Moedwil/Nand Geersens.
Jan Moedwil, pseudoniem van Nand Geersens, is tijdens WOII vier jaar lang dé Vlaamse stem van Radio België-Radio Belgique (RB) in Londen. De leiding van Radio België is in handen van zijn Franstalige evenknie – on les aura, Les Boches - Victor De Laveleye. (lees meer onderaan ...). Radio België moet ervoor zorgen dat de bevolking in het bezette België de moed niet opgeeft én de Engelse oorlogsinspanningen volop steunt.
Op 28 september 1940 gaat de eerste uitzending in de ether. Geersens en De Laveleye zijn dan de enige medewerkers van Radio België-Radio Belgique.
Ze verzorgen elke dag om 20u of 21u vanuit Londen een radiopraatje van 10 à 15 minuten, de pare dagen in het Frans, de onpare in het Nederlands. Later komt er ook een ochtenduitzending en wordt de redactie uitgebreid. Die praatjes moeten de Belgen in bezet gebied een hart onder de riem steken.
Op 16 september 1944, kort na de bevrijding van Brussel, 'valt het doek' zoals Jan Moedwil het verwoordt in zijn laatste radiopraatje. And... that's the End!
In deze kroniek van 5 december 1944 blikt hij terug op die Londense tijd.
Huldeboek.
Luisteren naar Radio België is verboden door de bezetter, het gebeurt dus clandestien.
Geersens en De Laveleye worden cultfiguren. Voor Geersens wordt op 15 mei 1945 zelfs een huldeboek Hier Radio België... Jan Moedwil in woord en beeld uitgegeven. Dr. Herman Sabbe schrijft het voorwoord, Joris Minne maakt de tekeningen. De oplage bedraagt 5.500 exemplaren, 500 stuks zijn luxueus uitgegeven, genummerd en door Jan Moedwil gesigneerd.
In het huldeboek staan ook foto's van Moedwil in Londen én de teksten van enkele memorabele uitzendingen: Kerstdag 1940, Moedersdag 15 augustus 1941, In Memoriam Koningin Astrid 29 augustus 1942, 21 juli 1944...
En niet te vergeten: Het Teeken V, gedateerd 1 februari 1941.
V van Vrijheid, Victory, Victoire! (en Victor?)
Legendarisch is de oproep van Radio België-Radio Belgique in de winter van 1941 om overal in bezet gebied de letter V, een makkelijk aan te brengen herkenningsteken, aan te brengen. Een ingeving van Victor De Laveleye en niet van Churchill zoals vaak gedacht wordt. In het radiopraatje 'Het Teeken V' van 1 februari 1941 vertelt Moedwil hoe men op het idee kwam.
Volgens hier verteld wordt – en als het niet waar is kan het waar worden – hebben onze straatrakkers in België een nieuw middeltje ontdekt,
dat op de zenuwen der Duitschers werkt. Zij zouden namelijk de drie letters R.A.F., de beginletters van Royal Air Force, de Britse luchtmacht,
in papier of karton uitsnijden en op de straat verspreiden. Een goed idee! Een knappe vinding!(...) Wel, ziehier een middeltje buiten diegene welke gij zelf reeds gevonden hebt of zult vinden, om de Moffen op deftige wijze te plagen en tezelfdertijd bewijs te geven van aanhankelijkheid tegenover Vorst en Vaderland. (…) Het weze de letter V.(...) Versiert de Duitsche auto's met zooveel V's als ge kunt: een nagel, een mesje, een steentje, volstaan om die V's onuitwischbaar te maken.
Wat start als de imitatie van een kwajongensstreek wordt een internationaal succes: de V's verschijnen overal.
In het huldeboek staat een foto van De Laveleye en Geersens wandelend over een V in Baker Street in Londen (1941).
In de loop van februari 1941 beginnen mensen elkaar ook te begroeten met de wijs- en middenvinger in V-vorm.
Onder de paraplu van de BBC.
Radio België-Radio Belgique is een onderdeel van de European Services van de BBC. De Britse omroep is – het is oorlog! - onderworpen aan de richtlijnen en het toezicht van het Foreign Office en het Ministry of Information. Merkwaardig is wel dat RB geen Britse 'editor' (toezichter) krijgt. RB maakt echter geen nieuwsuitzendingen, die zendt de BBC zelf al uit in Nederlands en het Frans. RB moet de bevolking in bezet België moed inspreken en is in feite een onderdeel van de Britse propagandamachine. Gevoelige onderwerpen – de koning, de 18-daagse veldtocht – zijn taboe. Over de Belgische troepen in Engeland, over Belgisch - Kongo en over de Britse oorlogsinspanningen wordt positief verslag uitgebracht.
RB en de Belgische regering.
RB staat als BBC-onderdeel onder controle van de Britse overheid. Dat zint Belgische regering in Londen niet, die wil een eigen spreekbuis, maar binnen de BBC-zendtijd lukt dat niet. Pogingen om RB in te lijven botsen ook zowel bij Geersens als De Laveleye op felle weerstand. Dat komt de Britten in feite goed uit, ze houden zo een drukkingsmiddel op de Belgische regering achter de hand. Daarom richt die in oktober 1942 een eigen radio-omroep op: BNRO-RNB (Belgische Nationale Radio-Omroep – Radiodiffusion Nationale Belge) met een zender op 'Belgisch' grondgebied namelijk in Leopoldstad/Belgisch-Kongo. De uitzendingen starten in mei 1943. Maar dat is een ander radioverhaal. Een voorsmaakje vind je hier.
(MB, juli 2019)
Bronnen:
-Hier, Radio België... Jan Moedwil in Woord en Beeld, Huldeboek 15 mei 1945.
-VRT-archief, met dank aan Inge Tielemans en Christine Fettweis.
-Dr.Greta Boon, De Belgische Radio-omroep tijdens de tweede wereldoorlog,
Het NIR-INR in het verzet 1939-1944, uitgeverij De gulden Engel,1988.
-website Liberaal Archief.
-Vrt-tijdlijn: https://www.vrt.be/nl/aanbod/historiek/tijdlijn/
-Jaarverslag NIR 1936, blz. 91.
-Ng Sauw Tjhoi, Radio for Life, uitgeverij Lannoo, 2014.
-Antwerpenaar Fernand Geersens (21/10/1895-9/2/1959) doceerde aan de kunsthogeschool La Cambre-Ter Kameren in Brussel en was mede-stichter van de 'Vrije Academie', de vakschool voor kunstambachten in Antwerpen, de latere Stedelijke Academie voor Kunstambachten. Samen met zijn goede vriend Joris Minne gaf hij bibliofiele publicaties uit. Vanaf 1930 was hij hoofdredacteur van 'Boek en Kunst' en actief in diverse liberale verenigingen. Hij was een tijdlang voorzitter van de 'Liberale Vlaamschen Bond'. Vanaf 1936 werkte hij bij de Diensten voor Pers en Luisteraars van het NIR-INR mee aan de uitgave van programmabrochures. Bij de Duitse inval vluchtte hij naar Londen en werd hij als Jan Moedwil – en zonder radio-ervaring – de stem van Radio België. Voor zijn inzet tijdens de oorlogsjaren werd hij met verschillende hoge onderscheidingen gelauwerd
-Brusselaar Victor De Laveleye (5/11/1894-14/12/1945) was niet alleen advocaat en liberaal politicus, hij nam als tennisser ook deel aan de Olympische Spelen van 1920 en 1924 én was kapitein van de nationale ijshockeyploeg. Hij werd in 1936 voorzitter van de Liberale Partij en voerde hevig actie tegen Rex. In 1937 was hij korte tijd minister van Justitie en in 1939 volksvertegenwoordiger. Na de Duitse inval vertrok hij met de Belgische regering naar Frankrijk en daarna naar Londen. Hij was een politicus van aanzien en had goede contacten in alle politieke partijen. Reden allicht waarom men hem de leiding van Radio België-Radio Belgique toevertrouwde. Na de bevrijding was hij enkele maanden minister van Openbaar Onderwijs in de regering Pierlot V. Door gezondheidsproblemen moest hij in februari 1945 ontslag nemen. Hij overleed nog hetzelfde jaar.
________________________________________